Moose Färg komt voort uit de Scandinavische verftraditie. De geschiedenis van de Scandinavische kleuren is veelal door de Zweden bepaald. Dat land was immers eeuwenlang een grootmacht waar Noorwegen en Finland onderdeel van vormden. Ook de Baltische staten – en zelfs kleine delen van Noord-Duitsland – viel onder het gezag van de Zweedse koning. Dat is tot op de dag van vandaag nog te merken. Zo ligt in Noord-Duitsland de Stralsund, die naam klinkt eerder Zweeds dan Duits. Ook het gebied rond Oldenburg was ooit Zweeds bezit en delen van de Baltische staten waren enige tijd Zweeds. Er waren daar tot de Sovjet invasie in 1945 ook nog Zweeds sprekende minderheden m.n. op de elanden in Estland. Deze zijn echter massaal gevlucht en niet meer teruggekeerd.
Koning Gustav Vasa
De grote veroveraar was Gustav Vasa (van huis Wasa), die ook wel als de vader des vaderlands van Zweden gezien. Voor zijn kroning was Zweden nog voor een groot deel een Deense provincie. Niet velen weten dat zijn macht over Scandinavië voortkwam uit het kapitaal dat uit de koperertswinning werd vergaard door de Zweedse schatkist. Als bijproduct kwamen daarbij aardpigmenten vrij – ertsafval -, die als kleurstof voor de Scandinavische verf werd gebruikt.
Gustav eigende zich ook de bezittingen van de katholieke kerk toe toen hij de Zweedse protestantse staatskerk als enige kerk toestond (net als dat overigens in Engeland gebeurde door Hendrik de achtste). De bischoppen waren daar niet echt blij mee, vandaar dat Gustav ook bijvoorbeeld in Uppsala een fort liet bouwen met het kanon gericht op de plaatselijke kathedraal: het bastion en het kanon kreeg de bijnaam Bischopsbedwinger (Styrbiskop).
Wasa of Vasa?
Wasa en Vasa worden nog al eens door elkaar gebruikt. Het huis Wasa is waarschijnlijk de meest invloedrijke in de Zweedse geschiedenis. De W spreek je echter uit als V. Buiten Zweden wordt de naam daaom vaak als Vasa aangeduid.
Het zal wellicht een belletje bij u gaan rinkelen. Wasa is tegenwoordig een bekend knäckebröd-merk. En Vasa… wij hebben onze Vasa Svart natuurlijk niet voor niets zo genoemd!
Van natuurverf, lijnolieverf, slamfärg en aardpigmenten
Tot niet eens zo lang geleden maakten schilders hun eigen houtverf. Voor goede verf zijn nodig: pigment, vulmiddel om er een strijkbaar iets van te maken (waterdun werkt slecht) en om wat basis te geven voor het pigment en een drogende olie, iets dat na een uur of twee uithardt. De houtverf moet tenslotte blijven zitten op het oppervlak.
Verder zijn er vele geheimpjes bij verfmakers, hele kleine hoeveelheden zeep bijvoorbeeld (emulgator), glansmiddel, anti bacteriele stofjes etc. En een verdunnende drager, zoals vroeger terpentine etc. (bijna geheel verboden) en nu water (dat vroeger eigenlijk ook heel populair was).
Boven hetgebruik van het rode aardpigment op verschillende plaatsen in Europa:
oudste rotstekening van Nederland, 10.000 v.Chr. Limburg, Vikingboot Tanumshede Zweden, tekening van een rendier uit Lapplandrots en tekeningen uit de grot van Altamira
In Zweden maken sommige mensen nog hun eigen houtverf of hun eigen variant ervan. Houtverf is in de kroeg een belangrijk gespreksonderwerp want iedereen heeft een houten huis en dus verstand van verf. Het gaat er overigens soms ruig aan toe, (niet in de kroeg maar met de verf) want ook afgewerkte motor olie wordt wel door de rode verf gemengd.
Meest bepalend voor de houtverf is een zgn drogende olie
Vanouds is lijnolie hiervoor heel geschikt gebleken. Lijnolie wordt geperst uit lijnzaadjes van de vlasplant. Het komt tegenwoordig grotendeels uit Zuid Amerika. Puur geperst is het troebel, en moet het uitzakken. Als dat gebeurd is heet het standolie. Het bezinksel wordt met krijt gemengd en is de oude stopverf.
Lijnolieverf reageert heel langzaam, daarom wordt het verhit (gekookt, maar dat is niet helemaal waar) en reageert het voor met de lucht zodat het sneller droogt. Zelfs dan duurt het nog een tijd en daarom worden wel organometaal verbindingen gebruikt, zgn siccatieven, dat zijn catalysatoren. Nadeel als het te snel gaat is dat de verf crackeleert.
Klassieke lijnolieverf als houtverf
Bevat 90 % lijnolie en vormt een film die kan gaan bladderen als de ondergrond krimt en uitzet zoals bij hout vaak het geval is. Dit geldt ook voor acryl en acryllatex verven. Moose F en S bevatten ca. 10 % lijnolie zodat er druppeltjes in de verf zitten (denk aan mayonaise) waardoor de verf dampopen blijft en de kans op bladderen aanzienlijk kleiner wordt. Gewone lijnolieverf glanst altijd en gaat vergelen.
Geschiedenis Scandinavische kleuren
De Scandinavische kleuren zijn door deze geschiedenis dan ook zeer verwant, maar er zijn regionale verschillen. Zweeds rood is de meeste bekende Scandinavische kleur. In Noorwegen heeft men voorkeur voor een fellere variant van het rood, in Finland is diezelfde kleur iets meer oranje. Oorspronkelijk komen de kleuren van Scandinavische verf toch het toch allemaal van dat aparte aardpigment.
Het verhaal van slamverf als houtverf
Het lag natuurlijk erg voor de hand om het rode, gele en zwarte goedje dat zomaar uit de grond kwam te gebruiken als pigment voor verf voor de huizen. Oud tarwe- en of roggemeel als verdikkings middel, water en nog wat andere spullen uit de mijn (ijzersulfaatpoeder) en water en koken en mengen maar. Later bleek de verf te snel af te spoelen en werd er lijnolie bij gedaan. Dat is nog steeds de basis receptuur van schlamfärg. Het pigment bevat nog steeds 0,24% lood en daarom heeft Moose Fãrg houtverf speciaal geselecteerde loodvrije pigmenten toegepast. Na het rood kwam wit in zwang (want duurder, dat kon je laten zien) en ook de typische groen (de kleur van koperoxide) en blauw (vermoedelijk was de oorsprong daarvan het zgn. Berlijns blauw.
Recept van de originele Zweeds houtverf
Kook het water. Voeg het pigment toe en laat het gedurende ca. 15 minutes oplossen terwijl u goed roert. Meng het meel met een weinig water en voeg het roerend toe aan de kokende massa. Laat het geheel ca. 1 uur zachtjes koken totdat het meel stijfsel is geworden, roer goed. Voeg al roerend het pigment toe. Laat 30 minuten zacht koken.
Slam is van oorsprong een Duits woord (Schlamm) , dat gewoon mijngruis betekent ofwel modder. Ook in Limburg werd dit woord gebruikt. Dan zijn er nog verhalen over walvisbloed etc dat in de verf werd verwerkt. Nou, walvisbloed wordt niet rood maar viesbruin en eigenlijk gooide men vanalles in de verf wat maar goedkoop was en bleef plakken. Maar het rood komt van het fijngemalen erts dat eerst is gebrand. Lees hierover meer bij Aardkleuren
Bekijk ook de video over het Zweeds rood:
En dan de anecdotes……schlamfärg en Kung Johan
Er zijn veel mythen en sagen rond deze lijnolieverf. Zo zou de eerste die het rode spul ontdekte een geit zijn geweest die in de grond woelde met zijn hoorns en tot schrik van de dorpelingen in Dalarna zomaar met rode hoorns rondliep. En de koning Johan de derde die in Europa was geweest en vond dat ook Zweden rode daken en huizen moest hebben (want in de rest van Europa werd met rode baksteen en dakpanne gewerkt) en het dus verplicht stelde om met die rode verf te werken. Overigens was die houtverf toevallig ook te koop van de kopermijn waar Johan aandelen in had.
Het was wel de goedkoopste houtverf, dus als je een beetje geld had maakte je je huis wit aan de voorkant zo zijn ook de andere kleuren ontstaan. Maar het werd het kenmerk van het Zweedse landschap en eigenlijk van heel Noord Europa ook rond de Baltische Zee. Geen wonder want het is gewoon mooi. Over de zware metalen werd toen nog niet zo nagedacht.
Uit eigen waarneming weet ik dat de kleur in Finland toch meestal hetzelfde is. Daar noemt men rödfärg puunamaali (rode verf) of ook wel puunamulta (rode modder).
Falurödfärg in Zweden bevat lood en wordt daarom in Nederland scherp in de gaten gehouden. Het is verboden in Nederland verf te verhandelen waar lood inzit. Moose Färg S type wordt speciaal voor de export geproduceerd en bevat geen koper of lood.
Moose Färg matte houtverf bestellen?
Wilt u een lezing bij uw vereniging of genootschap over de oorsprong van Moose Färg houtverf? Mail: [email protected]
Wilt u persoonlijk deskundig advies?
Stuur een e-mail
Lees ook al onze uitgebreide verfadviezen.
Vraag een gratis kleurenkaart aan.
